Ushairi
1. SHAIRI
‘A’.
Umekata mti mtima
Umeangukia nyumba yako
Umeziba mto hasira
Nyumba yako sasa mafurikoni
Na utahama
Watoto Wakukimbia
Mbuzi kumkaribia chui
Alijigeuza Panya
Akalia kulikuwa na pala
Kichwani
Mchawi
kutaka sana kutisha
Alijigeuza Simba
Akalia na risasi kichwani
Jongoo kutaka sana kukimbia
Aliomba miguu elfu
Akaachwa na nyoka
Hadija wapi sasa yatakwenda
Bwanako kumpa sumu ?
Hadija umeshika nyoka kwa mkia
Hadija umepitia nyuma ya punda
SHAIRI ‘B’
Piteni jamani, Piteni haraka
Nendeni, nendeni huko mwendako
Mimi haraka, haraka sina
Mzigo wangu, mzigo mzito mno
Na chini sitaki kuweka
Vijana kwa nini hampiti ?
Kwa nini mwanicheka kisogo ?
Mzigo niliobeba haupo.
Lakini umenipinda ngongo na
Nendako
Haya piteni ! Piteni
haraka ! Heei !
Mwafikiri mwaniacha nyuma !
Njia ya maisha ni moja tu.
Huko mwendako ndiko nilikotoka
Na nilipofikia wengi wenu
Hawatafika.
Kula nimekula na sasa mwasema
Niko nyuma ya wakati
Lakini kama mungepita mbele
Na uso wangu kutazama
Ningewambia siti miaka
Mingi.
(a) Haya ni
mashairi ya aina gani ? Toa saabu
(b) Washairi hawa wawili wanalalamika. Yafafanue
malalamishi yao
(c) Onyesha jinsi kinaya kinavyojitokeza katika tungo
hizi mbili
(d) Ni vipi Hadija :-
(i) Amekata mti mtima ?
(ii) Amepita nyuma ya Punda (al.2)
(e) Toa mifano 2 ya uhuru wa mashairi kwa
kurejelea mashairi haya
(f) Kwa
kurejelea shairi ‘B’ eleza maana
ya:-
(i) Mzigo
(ii) Siri
(iii) Kula nimekula
(iv)
Niko nyuma ya wakati
2. Sinisumbuwe akili, nakusihi e mwandani.
Afya yangu dhahili, mno nataka amani
Nawe umenikabili, nenende sipitalini
Sisi tokea azali, twende zetu mizumuni
Nifwateni sipitali, na dawa ziko
nyumbani?
Mababu hawakujali, wajihisipo tabani
Tuna dawa za asili, hupati sipitalini
Kwa nguvu za kirijali, Mkuyati uamini
Kaafuri pia kali, dawa ya ndwele
fulani
Nifuateni sipitali, na dawa ziko
nyumbani?
Mtu akiwa hali, tumbo lina walakini,
Dawa yake ni subili, au zongo huanoni
Zabadili pia sahali, kwa maradhi yalo ndani
Au kwenda wasaili, wenyewe walo
pangani
Nifwateni sipitali, na dawa ziko
nyumbani?
Mtu kwenda sipitali, ni kutojuwa
yakini
Daktari k’ona mwili, tanena kensa
tumboni
Visu visitiwe makali, tayari kwa
pirisheni
Ukatwe
kama fagili, tumbo nyangwe
na maini
Nifuateni sipitalini, na dawa ziko
nyumbani?
Japo maradhi dhalili, kutenguliwa tegoni
Yakifika sipitali, huwa hayana
kifani
Wambiwa damu kaliti, ndugu
msaidieni
Watu wakitaamali, kumbe ndiyo
bunani
Nifwateni sipitali, na dawa ziko
nyumbani?
Mizimu wakupa kweli, Wakueleze undani.
Maradhiyo ni ajali, yataka vitu
thamani
Utete huku wawili, wa manjano na
kijani
Matunda pia asali, vitu vyae
shamoni
Nifuateni sipati, na dawa zi langoni?
Maswali
(a) Lipe shairi hili kichwa mwafaka
(b) Mtunzi alikuwa na lengo gani alipotunga shairi hili
(c) Mbona mshairi hataki kwenda hospitalini
(d) Eleza umbo la shairi hili (al. 6
(e) Kwa nini mshairi alitumia ritifaa katika ushairi ?
(e) Kwa nini mshairi alitumia ritifaa katika ushairi ?
(f) Andika maana ya maneno haya kama yalivyotumiwa kwenye
shairi :-
(i) Dhalili
–.............................................................................................................................
(ii) Azali
-...............................................................................................................................
(iii) Sahali
-..........................................................................................................................
(iv) Tumbo nyanywe .............................................................................................................
3. WAFULA
KABILIANA NA KISU
Ee mpwa wangu,
Kwetu
hakuna muoga,
Uoga ukikufikia, huenda ni wa akina
mamayo,
Fahali tulichinja ili uwe mwanamme,
Eewe mpwa wangu, kisu kikali
ajabu !
Iwapo utatingiza kichwa,
Uhamie kwa wasiotahiri.
Wanaume wa mbari yetu,
Si waoga wa kisu,
Wao hukatwa kuanzia macheo hadi
machweo,
Wewe ndiye wa kwanza,
Iwapo utashindwa,
Wasichana wote,
Watakucheka,
Ubaki msununu,
Simama jiwe liwe juu,
Ndege zote ziangamie.
Simu nimeipokea,
Ngariba alilala jikoni,
Visu ametia makali,
Wewe ndiye wangojewa,
Hadharani utasimama,
Macho yote yawe kwako,
Iwapo haustahimili kisu,
Jiuzulu sasa mpwa wangu,
Hakika sasa mpwa wangu,
Hakika tutakusamehe, mwaka kesho
unakuja.
Asubuhi ndio hii,
Mama mtoto aamushwe,
Upweke ni uvundo,
Iwapo utatikisa kichwa,
Iwapo wewe ni mme,
Kabiliana na kisu kikali,
Hakika ni kikali!
Kweli ni kikali!
Wengi wasema ni kikali!
Fika huko uone ukali!
Mbuzi utapata,
Na hata shamba la mahindi,
Simama imara,
Usiende kwa wasiotahiri
Maswali
(a)
Hili ni shairi la aina gani ? Thibitisha
(b)
Ni nani anayeimba shairi hili na analiimba kwa nani ?
(c)
Toa ithibati kwenye shairi hili kuthibitisha kuwa msimulizi ana taasubi za
kiume
(d)
Taja kwa kutolea mifano mbinu zozote nne za uandishi katika shairi hili
(e)
Taja shughuli zozote mbili za
kiuchumi za jamii inayorejelewa katika shairi hili
(f)
Eleza kwa mifano, uhuru wa kishairi katika shairi hili
(g) Msamiati ufuatao umetumika kwa maana gani
katika shairi hili ?
(i)
Mbari
(ii)
Msununu
(iii) Ngariba
(iv)
Uvundo
4. HATIMA YANGU
1. Mke
wangu wameshanipoka
Ndugu zangu, wamedai ububu
Wazazi kuzoea kunigombeza
2. Juzi
mali lilimbikiza
Furaha lilitanda
Makanwa yalijaziwa
Hoi hoi ikawa desturi
3.
Kilabu tulikwenda
Nyama tulichoma
Mahali tulizuru
Tuliteremsha!
4. Leo
mambo yamenigeuka
Wao masahibu siwaoni
Matumbo yakaninguruma
Kama radi ya mvua
5. Nyumbani
nimebaki pweke
Mke
amenitoroka
Watoto wameparara
Skuli kugharamia
Imegeuka balaa belua
6. Ndipo
nimeamua
Afadhali kitanzi badala ya balaa
Kumbe kupanga ndiyo maana
Maisha na waasia
(a) Eleza mambo muhimu yanayoelezwa katika shairi hili
(b) Fafanua sifa mbili za anayezungumza katika shairi
(c) Dondoa na ufafanue mbinu zozote mbili za lugha
katika shairi hili
(d) Eleza maana ya:-
(i) Ndugu zangu wamedai ububu
(ii) Kumbe kupanga ndiyo maana
5. 1. Nitampa nani, sauti yangu ya dhati
Kwa kipimo gani, ingawa kiwakatiti
Amefanya nini, la kutetea umati
Kipimo ni kipi?
2. Yupi wa maani, asosita katikati
Alo na maoni, yasojua gatigati
Atazame chini, kwa kile ule wakati
Kipimo ni kipi?
3. Alo mzalendo, atambuaye shuruti
Asiye mafundo, asojua mangiriti
Anoshika pendo, hata katika mauti
Kipimo ni kipi?
4. Kipimo ni kipi, changu mimi
kudhibiti
Utu uko wapi, ni wapi unapoketi
Nje kwa mkwapi, au ndani kwa buheti
Kipimo ni kipi?
Maswali
a) Eleza umbo la shairi hili
b) Taja na ueleze jinsi mwandishi
alivyotumia uhuru wa ushairi
c) Eleza ujumbe unaowasilishwa na
mshairi
d) Andika ubeti wa tatu katika lugha ya nathari
e) Taja bahari tatu zinazojitokeza katika shairi na utoe sababu
f) Eleza msamiati ufuatao kama
ulivyotumika katika shairi hili
i) Katiti
ii)
Gatigati
iii)
Mangiriti
6. KIPI
NIKITENDE?
. Tayari ni sarakani, niambie yote johara,
Mosi nimpe shukrani, kanizaa bira zira,
Wapo haiko hisani, ningefaa kwa
uparara,
Kipi takachokitenda, ni nene heko kwa
mama?
. Miezi tisa tumboni, yote nina kajinyima,
Kanikopa uchunguni, safari ndefu
kazima’
Kama kinda kiotani, kiniasa huyu mama’
Kipi takachokitenda, ninene heko
mama ?
. Baba siku jana madadi, kawa vingaito mambo,
Kaolewa na asadi, kachalazwa kwa wimbombo,
Kaona – bali jadili, kuchao puani
bombo,
Kipi takachokitenda, ninene heko
mama?
. Kila
kuchao zarani, kupalilia kondeni,
Kachanika mpinini, chungu povuka motoni,
Kaviyariya fingani, kinijali
jikoni,
Kipi tukachokitenda , ninene heko
mama?
. Wa
siku hizi vijana, wakahujuru nyumbani,
Wengine wao jagina, kawa lofa mutaani,
Hali ukashiba nina, afikapo tu, “kongoni!”
Kipi takachokitenda, ninene heko
mama?
. Nawe
bwana siwe maya, vita hasha kiwa kombo,
Tena simfanye yaya, ya kikoa ndio
mambo,
Simtende ya hizaya, siwe mwao kila
jambo,
Kipi takachokitenda, ninene heko
mama?
. Sasa jamvi nakuja, kisa
nimesakarika,
Naomba niliyotaja, tatia manani kaka,
Nenayo yasiwe ngoja, ili nipokee
baraka,
Mema nitamtendea, apate futahi pia.
Maswali
(a) Eleza umbo la shairi hili
(b) Kwa nini msanii amshukuru mamaye ?
(c) Ni kina nani wanaokashifiwa na msanii ? Kwa
nini ?
(d) Onyesha tofauti katika ujumbe iliyoko katika beti nne
za kwanza na mbili zinazofuata
(e) Toa majina mengine yenye maana sawa na haya
yaliyotumiwa katika shairi hili :
(i)
Mama
(ii) Dawati
(iii)
Imara/thabiti
(f) Eleza maana ya maneno haya kama yalivyotumika kaika
shairi:
(i) Kawa vangaito mambo
(ii)
Wimbombo
(iii) Kongoni
7. Soma shairi hili kisha
ujibu maswali yanayofuata
MWANAMKE
1. Namwona yu shambani,
Na jembe mkononi,
Analima,
Mwanamama,
Mavuno si yake,
Ni ya mume wake.
2. Namwona viwandani,
Pia maofisini,
Yu kazini,
Hamkani,
Anabaguliwa,
Na anaonewa.
3. Namwona
yu nyumbnai,
Mpishi wa jikoni,
Yaya yeye,
Dobi yeye,
Hakuna malipo,
Likizo haipo.
4. Namwona
kitandani,
Yu uchi maungoni.
Ni mrembo
Kama chombo,
Chenye ushawishi,
Mzima utashi.
5.
Namwona mkekani,
Yuwamo uzazini,
Apumua,
Augua,
Kilio cha kite,
Cha mpiga pute.
6. Kwa nini
mwanamke,
Ni yeye peke yake,
Heshimaye,
Haki anakosa,
Kwa kweli ni
kosa
(Muhammed
Seif Khatib)
7. (a)
“Shairi hili ni la kukatisha tamaa”. Fafanua dai hili kwa
kutoa mifano minne
(b) Eleza umbo la shairi hili
(c) Andika ubeti wa tatu katika lugha ya nathari
(d) Taja tamathali ya usemi iliyotawala katika shairi
zima utoe mifano miwili ya
jinsi
ilivyotumika
(e) Onyesha mifano miwili ya ubabadume inayojitokeza
katika shairi hili
(f) Eleza maana ya maneno yafuatayo jinsi yalivyotumiwa
katika shairi:
(i) mzima utashi
(ii) maungoni
8. KIACHE
KINACHONG’AA
Katu siwe na harara, wala moyo
kukupapa,
Usichukue hasira, na moyo kutapa-tapa,
Utaharibu na sura, mwishowe uende
kapa,
Kiache kinachokwepa, mbeleye kina
madhara
Mbeleye kina madhara, kile
kinachokukukwepa,
Mbele yake ni hasara, si chema
kitakutupa,
Hutaipata ijara, kuchuma ama kukopa,
Kiache kinachokwepa, mbeleye kina
madhara
Hicho jangwa la Sahara, si mnofu ni
mfupa,
Hakina njema ishara, humtupa mwenye
pupa,
Kibovu kama tambara, hupasuka kama
chupa,
Kiache kinachokwepa, mbeleye kina
madhara
Kitaleta ufukura, si huko wala si
hapa,
Kina mengi mazingira, na mbele
kitakuchapa,
Sijitie usogora, ukavimbisha mishipa,
Kiache kinachokwepa, mbeleye kina
madhara
Si kazi yenye ujira, mshahara
kukulipa,
Ya cheo chenye kinara, na heshima
wakikupa,
Mbele haina imara, japo leo wajitapa,
Kiache kinachokwepa, mbeleye kina
madhara
Japo kazi ya biashara, kutwa wauza
makopa,
Uwe mtu na kipara, Mwananchi ama
Yuripa,
Bora uwe na busara, fedha tajaza
mapipa,
Kiache kinachokwepa, mbeleye kina
madhara
Usione kinang’ara, huku chapiga
marapa,
Ukimbilie kupora, moyo wako kukuzipa,
Kitakugeuza chura, mbele yake utaapa,
Kiache kinachokwepa, mbeleye kina
madhara
Usitupe sarara, nyuma kisogo kuipa,
Ukaenda kwa papara, kiumbe mbele
kitanepa,
Kwanza tumia fikira, uchague
njema chapa,
Kiache kinachokwepa, mbeleye kina
madhara
Na sisemi masihara, hakika kweli
nawapa
Mlio pwani na bara, wa Mufindi na wa
lupa
Maneno haya kitara, muarifu na
Wachepa,
Kiache kinachokwepa, mbeleye kina
madhara
Tamati niliyochora, ya shikeni si
kuepa
Kisha muwe na basira, na Mola kumuogopa,
Kinachokwepa si nyara, ufunge ndani ya
kwapa,
Kiache kinachokwepa, mbeleye kina
madhara
(a)
Eleza hii ni bahari gani ya shairi
(b)
Eleza dhamira ya mshairi
(c)
Fafanua hasara nne zinazoletwa na tamaa - vile
ving’aavyo
(d)
Taja na ueleze mbinu mbili za kifasihi zilizotumika katika shairi
(e)
Andika ubeti wa tano katika lugha ya nathari
(f)
Eleza maana ya maneno haya kama yalivyotumika katika shairi
(i)
Kuchuma
(ii) Kisogo kuipa
9. Alipokwenda kwao, mamaye alimwambia,
Nipa fedha au nguo, nataka kwenda tumia!
Nikosapo hivi leo, nipa kisu tajitia !
Huzunguka akilia kwa maana ya uketo
Ndipo mamaye kawaza, pamwe na kuzingatia,
Fedha zako umesoza, na leo zimekwisha,
Kisu sikukukataza, twaa upate jitia!
Mbele zangu n’ondokea! Wende na ukiwa wako!
Ulipogeuka nondo, nguo ukazingilia,
Kakaka kwa vishindo, usisaze hata moya,
Leo wanuka uvundo, wambeja wakukimbia!
Mbele zangu n’ondokea ! Wende na ukiwa wako!
Ukijigeuza nyama, kama Simba ukilia,
Watumwa ukawaegema, ukawla wote pia,
Pasi kuona huruma, kutoa wahurumia,
Mbona hukuzingatia? Wende na ukiwa wako!
Si mimi naliokupa, ukata
huo, sikia!
Kwamba utakuja hapa, nipate kuondolea,
Naapa thama, naapa, sina la kukutendea!
Mbele zangu n’ondokea! Wende na ukiwa wako!
Tamati, nalikomile, ni hayo nalokwambia,
Hapahitaji kelele na kujirisha mabaya,
Na kwamba yakutukie, sema yapate n’elea!
Zidi radhi kuniwea ! Wende na ukiwa wako!
Maswali
(a) Lipe shairi hili anwani mwafaka
(b) Ni maudhui gani
yanayojitokeza katika shairi hili
(c) Taja na ueleze tabia
za mnenewa katika shairi hili
(d) Mshairi ametumia uhuru wa
utunzi. Taja sehemu mbili alikotumia uhuru huo
(e) Eleza umbo la shairi hili
(f)
Eleza maana ya maneno yafuatayo kama yalivyotumiwa katika shairi :-
(i) Uketo
(ii)
Ukata
10 . Soma
shairi lifuatalo kisha ujibu maswali
Msituni nikakuta, nyuki wamo mzingani,
Kwa juhudi wanakita, mara nje mara
ndani,
Husuda wameikata, hata hawasengenyani,
Nyuki ni wadudu duni, wanashinda kwa
umoja
Mchwa nao nikaona, wamejenga masikani,
Wafanya bidii sana, uvivu hawatamani,
Wao husaidiana, tena hawadanganyani,
Mchwa wadudu wa chini, wanaishi kwa
umoja
Nalo jeshi la siafu, hutandawaa
njiani,
Laenda bila ya hofu, maana ajiamini,
Silaha zao dhaifu, meno, tena hawaoni
Wa kuwatadia nini ? Kwani wanao umoja.
Nao chungu wachukuzi,
nyama warima njiani,
Masikini wapagazi,
mizigo yao kichwani,
Ingawa si wachokozi,
wakali ukiwahini,
Katu hawafarakani,
wanadamu kwa umoja.
Sisi ni wana Adamu,
mbona hatusikizani,
Tusitietie hamu, ukubwa
kuutamani,
Wachache wataalamu, tuwasadi kwa
imani,
Hii “Huyu awezani,” yatuvunjia umoja
Maswali
(a)
Lipe shairi hili anwani mwafaka.
(b) Ni sifa zipi nne zinazopewa wanaozungumza.
(c) Onyesha jinsi mwandishi alivyotumia uhuru wake katika
shairi hili.
(d) Eleza muundo wa shairi hili.
(e) Andika ubeti wa mwisho kwa lugha nathari.
(f) Taja mafunzo mawili unayopata kutokana na wahusika
wanaozungumziwa.
(g) Eleza maana ya maneno yafuatayo kama yalivyotumiwa
katika shairi hilo.
(i) Chungu
(ii) Tuwasadi
11. Soma shairi lifuatalo
kisha ujibu maswali.
Twamshukuru Mwenyezi. Kamwe wingi
ukarimu
Alo na kiti cha enzi, Mola wetu akramu
Kutupa kitu azizi , lugha kutakalamu
Lugha ni kitu kitamu, ujuwapo kutumia
Lugha mkuu
mlezi , aleaye binadamu
Hata wanyama ja mbuzi, wema lugha wafahamu
Hafuguwa simulizi, izaayo
tabasamu
Lugha huwa ni imamu, ujuwapo
kutumia
(3) Lugha hodari
mkwezi, akweaye tata ngumu
Huzifyeka
pingamizi, zizushazo uhasama
Ikazidisha mapenzi,
wapendanao kudumu
Lugha
huyeyusha sumu, ujuwapo kutumia
(4) Lugha ndiye mpagazi, mazito
kuyahudumu
Pia hupanga vizazi, pasi mbari
kudhulumu
Aidha hufanya kazi, ikawa mustakumu
Lugha kwayo ni timamu, ujuwapo kutumia
(5) Lugha ni mpelelezi, maovu
kuwakasimu
Huwatowa palo wazi, kashuhudia kaumu
Yasifiwa na wajuzi, kuwa ni kitu
adhimu
Lugha mkuu hakimu, ujuwapo kutumia
(6) Lugha huizuwa kazi, kutatiza
mahakimu
Huwaacha kanwa wazi, wakili kitakalamu
Muhalifu na jambazi, wakaishinda
hukumu
Urongo huwa timamu, ujuwapo kutumia
(7) Lugha iwe ni kiongozi, Kizungu
au Kiamu
Iwekapo waziwazi, silabi na tarakimu
Huyakimu maongezi,yakasikizwa kwa hamu
Lugha huwa ni muhimu, ujuwapo kutumia.
(8) Lugha ni mapinduzi, wanyonge
na wajukumu
Kadhalika ni jahazi, ya nahodha
muhitimu
Kufa maji haiwezi, si vina si miizamu
Lugha maji zam-zamu, ujuwapo kutumia
Maswali.
(a)
Eleza maudhui ya shairi hili
(b)
Eleza muundo wa shairi hili
(c)
Andika ubeti wa nne katika lugha ya nadhari/ nadharia
(d)
Taja huku ukitoa mifano, mbinu tatu za lugha alizotumia mshairi kuwasilisha
ujumbe
(e) Eleza maana ya msamiati
kama ulivyotumika
(i)
Azizi
(ii)
Uhasimu
(iii)
Adimu.
12. Soma mashairi yafuatayo kisha ujibu maswali
:-
SHAIRI A:
Tunda la elimu zote, wasema wanazuoni,
Ni kwamba mtu
apate, kumtambua manani.
Ndipo
hadhi aipate, akumbukwe duniani.
Elimu bila ukweli, haizidi asilani
Giza na nuru muhali, katu havitengamani,
Uwongo uje kwa ukweli, itue nuru moyoni.
Elimu ni kama mali, haichoshi kutamani,
Ni bora yashinda mali, taji la wanazuoni,
Elimu njema miali, iangazayo gizani.
Mtu hachomwi na mwiba, na viatu mguuni,
Ulimwengu una miiba, tele tele majiani,
Elimu ukiishiba, U salama duniani.
Wafu ni wasiosoma, watazikwa ardhini,
Hai ndio waulama, wapaao maangani,
Elimu jambo adhima, aso nayo maskini
Elimu ina malipo, utayalipwa mwishoni
Pale uitafutapo,
ujira usitamani
Mwanachuoni afapo, mbingu huwa na huzuni.
Haki ya
kuheshimiwa, ni yao wanachuoni,
Wao wameongolewa, na ni taa duniani.
Kweli
wanapojua, watoe bila kuhini.
Elimu bila amali, mti usio majani,
Haumtii kivuli, aukaliaye chini,
Inakuwa mushkeli, wa kushuri insani,
SHAIRI
B
Inakera moyo
Hii anga ambayo
Huwasonya njiani
Watokao mashambani
Wa kusalimu kwa bashasha
Wanaoshinda kivulini.
Chini ya mwembe
Wa umma.
Inakera moyo
Hii sebule ambayo
Huwahini mezani
Wagotao nyundo kutwa
Wa kukabili chakula
Wanastarehe daima
Chini ya paa
La umma.
Maswali
(a) Pendekeza kichwa kifaacho kwa kila shairi la A na
B
(b) Haya mashairi ni ya aina gani?
(c) Taja sifa zozote tatu za kishairi katika shairi B
(d) Taja mbinu ya lugha iliyotumiwa :-
(i)
Katika mshororo wa mwisho wa ubeti wa saba katika shairi la A
(ii) Katika ubeti wa nne wa shairi la B
(e)
Fafanua kwa mukhtasari maudhui ya mashairi yote mawili
(f)
Andika ubeti wa mwisho wa shairi la A katika lugha nathari
(g) Taja
na uonyeshe jinsi idhini ya ushairi ilivyotumika katika shairi la A
(h)
Fafanua maana ya maneno haya kama yalivyotumika katika shairi:-
(i) Maulama
(ii) Wameongolewa
(iii) Wagotao
(iv)
Huwahini
13. Soma shairi na kisha uyajibu maswali
yafuatayo:-
CHEMA HAKIDUMU
Chema hakidumu, kingapendekeza,
Saa ikitimu, kitakuteleza,
Ukawa na hamu, kukingojeleza,
Huwa ni vigumu, kamwe hutaweza.
Chema sikiimbi, kwamba nakitweza,
Japo mara tumbi, kinshaniliza,
Na japo siombi, kipate n’ongeza,
Mtu haniambi, pa kujilimbikiza.
Chema mara ngapi, kinaniondoka,
Mwahanga yu wapi? Hakukaa mwaka,
Kwa muda mfupi, aliwatilika,
Ningefanya lipi, ela kumzika?
Chema wangu babu, kibwana Bashee,
Alojipa
tabu, kwamba anilee,
Na yakwe sababu, ni nitengenee,
Na yakwe sababu, ni nitengenee,
Ilahi wahhabu, mara amtwee.
Chema wangu poni, kipenzi nyanyangu,
Hadi siku hini, Yu moyoni mwangu,
Yu moyoni ndani, hadi kufa kwangu,
Ningamtamani, hatarudi kwangu.
Maswali
(a) Eleza dhamira ya mwandishi
(b) Fafanua umbo la shairi hili
(c) Andika ubeti wa kwanza kwa lugha
ya nathari
(d) Taja na kutoa mfano mmoja wa
tamathali yoyote ya lugha inayojitokeza katika shairi
(e) Taja mbinu nne za uhuru wa
mshairi huku ukitolea kila mbinu mfano
(f) Eleza maana ya maneno yafuatayo kulingana na vile yalivyotumika:-
(i) Nitengenee
(ii) Ningamtamani
(iii)
Ikitimu
14.. Soma shairi na kisha uyajibu maswali
yafuatayo:-
1. Ni sumu, sumu hatari
Unahatarisha watoto
Kwa ndoto zako zako leweshi
Za kupanda ngazi
Ndoto motomoto ambazo
Zimejenga ukuta
Baina ya watoto
Na maneno laini
Ya ulimi wa wazazi
2. Ni sumu, sumu hasiri
Unahasiri watoto
Kwa pupa yako hangaishi
Ya kuwa tajiri mtajika
Pupa pumbazi ambayo
Imezaa jangwa bahili
Badala ya chemichemi
Ya mazungumzo na maadili
Baina ya watoto na mzazi
3. Ni
sumu, sumu legezi
Unalegeza watoto
Kwa mazoea yako tenganishi
Ya daima kunywa ‘moja baridi’
Mazoea mabaya ambayo yanafunga katika klabu
Hadi saa nane usiku
Huku yakijenga kutofahamiana
Baina ya watoto na mzazi
4. Ni sumu,
sumu jeruhi
Unajeruhi watoto kwa pesa,
Kwa mapenzi yako hatari
Ya kuwaliwaza watoto kwa pesa
Zinawafikisha kwenye sigara na ulevi
Na kisha kwenye madawa ya giza baridi
Barabara inayofikisha kwenye giza baridi la kaburi la
asubuhi
Maswali
(a)
Pendekeza kichwa kwa shairi hili
(b)
Fafanua maudhui ya shairi hili
(c) Ni
kwa njia gani kinachozungumziwa kinajenga ukuta?
(d)
Dondoa tamathali mbili za usemi zilizotumika katika shairi na uzitolee mfano
(e) Eleza umbo la shairi hili
(f) Uandike ubeti wa nne kwa lugha nathari
(g) Eleza maana ya vifungu hivi vilivyotumika katika
shairi ;
(i) Giza baridi
(ii) Yanakufunga katika klabu
0 comments:
Post a Comment